Một cuốn bách khoa toàn thư hay sẽ trả lời được tất cả các câu hỏi của bạn về các dữ kiện nếu bạn nhớ được những đặc điểm của dữ kiện phác lược ở trên. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, một số người có học vấn ở mức này sẽ có khả năng đọc chủ động và phân tích. Khi đọc sách, độc giả phải thống nhất thuật ngữ với tác giả thì mới nắm bắt được ý kiến, nhận định của người viết.
Nhưng như thế, ít nhất bạn cũng biết tác giả muốn nói điều gì, cuốn sách thuộc thể loại gì, và thời gian bạn bỏ ra để đọc lướt không phải là vô ích. Bạn sẽ không thể biết được nhiều nếu tất cả những gì bạn biết chỉ là các dữ kiện. Đó là những cuốn sách dạy bạn nhiều nhất về cả cách đọc và về cuộc sống - những cuốn sách bạn muốn đọc đi đọc lại nhiều lần và giúp bạn trưởng thành.
Vì thế, bạn cần phải phân biệt các câu hỏi thật sự mang tính triết học và các câu hỏi khác mà một triết gia có thể bàn đến. Còn nếu độc giả không phân biệt được kiến thức thật sự và quan điểm cá nhân thì độc giả không có mục đích đọc sách để học hỏi. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần nhớ rằng sử gia phải luôn dựng nên một cái gì đó.
Dĩ nhiên, tất cả những cuốn sách đó đều là tiểu thuyết, đều nằm trong danh sách những tác phẩm văn học bán chạy nhất. Không nên coi sự bất đồng ý kiến là một dịp để dạy dỗ người khác, mà hãy coi đó cũng là dịp để học hỏi thêm nhiều điều. Không có cách nào để hình thành thói quen thao tác ngoài chính sự vận hành.
Nếu bạn chỉ giở từ điển để kiểm tra chính tả hoặc học cách phát âm tức là bạn chưa biết cách sử dụng từ điển một cách hiệu quả. Đó là: Mục tiêu của tác giả khi viết sách là gì? Tác giả đã gợi ý sử dụng phương tiện nào để đạt được những mục tiêu đó? Trả lời được hai câu hỏi này bạn mới hiểu và phê bình được một cuốn sách thực hành. Để biết sự thật, ta phải đọc tất cả các thông cáo, hỏi những người từng ở đó và cố gắng nhận thức được vấn đề một cách sáng suốt từ mớ thông tin lộn xộn đó.
Nó có lẽ cũng không phải là lịch sử của miền Tây nước Mỹ những năm 1860. Đọc to từng từ sẽ buộc bạn hiểu cặn kẽ hơn ý nghĩa của chúng. Sách lý thuyết dạy bạn về bản chất lý lẽ.
Tìm ra cấu trúc thật sự của một cuốn sách là điều rất quan trọng. Vậy là bạn đã biết ngữ pháp, logic và tu từ kết hợp với nhau như thế nào trong việc điều chỉnh quá trình đọc và viết tỷ mỷ. Nhưng nếu bạn tin đó chính là lời của Chúa, thì đó là tác phẩm quan trọng nhất bạn cần đọc.
Bên cạnh đó, các nhà xuất bản cũng nhận thấy một mục lục ít chi tiết sẽ hấp dẫn hơn một cuốn sách có tiêu đề chương ít nhiều bí hiểm - họ sẽ muốn đọc sách để tìm ra nội dung. Bởi vậy, bạn hoàn toàn có thể đọc kỹ lưỡng từng cuốn sách có liên quan. Đó là những cuốn sách hay, được tác giả gọt giũa cẩn thận, truyền tải tới người đọc những ý tứ sâu xa về những chủ đề luôn là mối quan tâm muôn thuở của con người.
Bạn không cần quan tâm đến nhân cách của tác giả hay tìm hiểu hoàn cảnh xã hội và kinh tế của họ. Thực tế là với sách tồi, không có gì cần phải nắm bắt cả. Giai đoạn đầu tiên trong quá trình đọc phân tích đã được hoàn thành khi bạn áp dụng bốn quy tắc nêu ở cuối chương trước.
Khi gặp khủng hoảng, chúng ta thường hành động hay không hành động theo một kiểu nào đó nữa. Vì thế, người đọc có trách nhiệm tìm hiểu chính xác xem các khía cạnh liên quan đó là gì. Những sách chỉ dẫn cho bạn cách làm gì đó, ví dụ như sách dạy nấu ăn hay sách hướng dẫn lái xe, không tranh luận rằng bạn phải trở thành một đầu bếp hay tài xế giỏi, chúng chỉ bày cho bạn cách thành công.